Εκτύπωση αυτής της σελίδας

Περί "εκφοβισμού" στο σχολείο και αλλού... Επίκαιρο άρθρο της Χριστίνας Ζαραφωνίτου στη "ΦτΥ"

Καθηγήτριας Χριστίνας Μ. Ζαραφωνίτου, Διευθύντριας του Προγράμματος Μεταπτυχιακών σπουδών Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

Τις τελευταίες ημέρες η ελληνική κοινωνία συνταράχθηκε από την τραγική εξέλιξη της εξαφάνισης του σπουδαστή Βαγγέλη Γιακουμάκη, ο οποίος φαίνεται πως ήταν θύμα βάναυσου εκφοβισμού στο περιβάλλον της σχολής του. Πριν λίγα χρόνια, η ίδια κοινωνία συνταρασσόταν από μια αντίστοιχη περίπτωση που έλαβε χώρα σε μια άλλη μικρή κοινωνία, εκείνη της Βέροιας, μέσα από την εξαφάνιση του «μικρού Άλεξ». Εξάλλου, πριν λίγες εβδομάδες, ένας 9χρονος μαθητής στη Μυτιλήνη υπέστη βαρύ τραυματισμό όταν οι συμμαθητές του, τον κρέμασαν στην μπασκέτα του σχολείου του. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα πολυάριθμα περιστατικά κακοποίησης ανηλίκων ή νέων ατόμων από συμμαθητές ή συμφοιτητές τους που είδαν το φως της δημοσιότητας και στα οποία δεν εξαντλείται, δυστυχώς, η πραγματική έκταση του φαινομένου. Ενός φαινομένου το οποίο θα πρέπει να μελετηθεί με τον απαραίτητο επιστημονικό ορθολογισμό για να προληφθεί και να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά. Τα παρακάτω σημεία είναι βασικά στην προοπτική αυτή:


Α) Ο ρόλος του σχολείου
Το σχολείο σε κάθε σύγχρονη κοινωνία έχει αναλάβει ένα σύνθετο ρόλο, ο οποίος πέραν της μάθησης αποσκοπεί και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και της ψυχικής υγείας των παιδιών, των εφήβων και των νέων, σύμφωνα με όσα περιλαμβάνει και η Διεθνής Σύμβαση Δικαιωμάτων του Παιδιού, στη βάση του σεβασμού των αρχών της ισότητας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου που επιτρέπουν μια ειρηνική κοινωνική συμβίωση με όριο της ατομικής ελευθερίας, το σεβασμό των δικαιωμάτων των λοιπών κοινωνικών μελών. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος του σχολείου και των εκπαιδευτικών μπορεί να αποδειχθεί καθοριστικός τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση φαινομένων σχολικής βίας.


Β) Η σχολική βία
Οι εκδηλώσεις βίας στο σχολικό περιβάλλον δεν είναι κάτι καινοφανές. Αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο που επηρεάζεται από γενικότερους κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, όπως η οικονομική κρίση, η ανεργία, η οικογένεια κλπ. Με τον σύγχρονο όρο bullying, εννοούμε τον σχολικό εκφοβισμό, δηλαδή την επαναλαμβανόμενη υποβολή ενός μαθητή σε αρνητικές καταστάσεις από έναν ή περισσότερους συμμαθητές του, σύμφωνα με τον κοινά αποδεκτό ορισμό του D. Olweus. Χαρακτηριστικά αυτού του εκφοβισμού είναι ότι είναι απρόκλητος, επαναλαμβανόμενος, ασκείται από τον πιο ισχυρό (ή «νταή») προς ένα θεωρούμενο ως αδύναμο (το «θύμα») και αποσκοπεί στην πρόκληση φόβου ή πόνου. Από την κατάσταση αυτή αντλείται κάποιο «όφελος» για τον δράστη (όπως ευχαρίστηση και κοινωνικό κύρος) και κάποια βλάβη για το θύμα (δυσφήμιση, στιγματισμός, σωματική ή ψυχική βλάβη).
Ως ένα πολυδιάστατο φαινόμενο μπορεί να λάβει άμεσες ή έμμεσες μορφές. Σε αυτές τις μορφές συμπεριλαμβάνονται η σωματική, λεκτική, συναισθηματική επίθεση αλλά και ο ηλεκτρονικός (διαδίκτυο, κοινωνικά δίκτυα) ή σεξουαλικός εκφοβισμός.


Γ) Παράγοντες bullying
Το bullying ασκείται τις περισσότερες φορές μεταξύ αγοριών και εξελίσσεται σε αντιστρόφως ανάλογη σχέση με την ηλικία. Σύμφωνα με έρευνα του Βρετανικού Συμβουλίου για τους λόγους για τους οποίους ορισμένα παιδιά προχωρούν σε βίαιη και εκφοβιστική συμπεριφορά εναντίον των συμμαθητών τους, στην οποία συμμετείχαν 47 σχολεία της Ευρώπης, διαπιστώθηκε πως οι μεγαλύτερες «αφορμές» εκφοβισμού δίνονται από εξωτερικά ατομικά χαρακτηριστικά (39%), κάποια αναπηρία (34%), το χρώμα του δέρματος (30%), τον τρόπο ένδυσης (30%), τη γλώσσα ομιλίας (27%), τη φυλετική προέλευση (27%), την κοινωνική διαφοροποίηση (25%), τη θρησκεία (18%) και το φύλο (12%).


Δ) Ο οικογενειακός και κοινωνικός περίγυρος
Ο περίγυρος διαδραματίζει επίσης καθοριστικό ρόλο με διττή δράση (ωθητική ή ανασταλτική). Είτε πρόκειται για την οικογένεια είτε για το κοινωνικό περιβάλλον, ο περίγυρος διαμορφώνει το πλαίσιο ανοχής παρόμοιων συμπεριφορών, τους παράγοντες που εξηγούν την υιοθέτησή τους και αντίστοιχα την απόδοση της ταυτότητας του επίδοξου θύματος. Είναι το πλαίσιο κανόνων και αξιών που διαμορφώνει ακραίες μορφές βίας και είναι ταυτόχρονα οι «ζώνες αυτορρύθμισης» που δεν βοηθούν ή δεν επιτρέπουν ενίοτε την πάταξη παρόμοιων συμπεριφορών. Είναι όλοι οι «θεατές» που αποκτούν «φωνή» μόνο μετά την αποκάλυψη των συμβάντων και ποτέ πριν. Είναι τα ΜΜΕ που ανάγουν σε πρώτο θέμα τα περιστατικά με «τραγικό τέλος». Είναι και οι «ειδήμονες» που αξιολογούν τα γεγονότα εκ του αποτελέσματος.
Όλα αυτά δημιουργούν την εντύπωση ότι η κοινωνία μας δεν έχει αποφασίσει να αντιμετωπίσει προληπτικά τέτοιες συμπεριφορές και αναμένει κάθε φορά την όποια «τιμωρία» των δραστών. Και βέβαια, ο εκφοβισμός δεν περιορίζεται μόνο στο σχολικό περιβάλλον αλλά εκδηλώνεται σε όλες τις «μικρές» κοινωνίες, της εργασίας ή ακόμα και της κοινότητας ή της γειτονιάς. Στις περιπτώσεις αυτές που η ανοχή και η αδράνεια του περίγυρου επιτρέπει σε διαφόρων ειδών «νταήδες» να εκφοβίζουν και να παραβιάζουν κάθε κανόνα δικαίου και δικαιοσύνης, τότε ο περίγυρος γίνεται συνυπεύθυνος για τις συνέπειες αυτής της κατάστασης. Αντί, λοιπόν, για ευχολόγια και εκ των υστέρων «καταδίκες» θα πρέπει να αναληφθούν οι ευθύνες που αναλογούν σε όλους τους συμμετέχοντες ατομικά ή θεσμικά στις μικρές ή μεγάλες κοινωνίες του «εκφοβισμού».

Σχετικά Άρθρα